Những ngày đầu tháng 9/2025, bộ phim Khế ước bán dâu làm nóng phòng vé với câu chuyện đậm đặc hơi thở văn hóa tâm linh Việt Nam. Thành công ấy không thể thiếu dấu ấn của một người thầm lặng: Nhà biên kịch.ThS. Bùi Kim Quy – Giảng viên, Khoa Nghệ thuật Điện ảnh, Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội, chính là người đã thổi hồn vào tác phẩm. Với vai trò đặc biệt ấy, cô không ngừng cống hiến, bền bỉ gieo mầm những “hạt giống câu chuyện” không chỉ cho các tác phẩm trình chiếu, mà còn truyền cảm hứng cho những thế hệ người viết trẻ tương lai.
“Kiến trúc sư của những câu chuyện”: Nghề thầm lặng định hình sức sống cho những bộ phim
Ba yếu tố quan trọng nhất của một bộ phim: “kịch bản, kịch bản và kịch bản.” Đây là một câu nói nổi tiếng trong giới điện ảnh. Thực tế, kịch bản là nền tảng tư tưởng quyết định hình thức và nội dung của một bộ phim, là bản thiết kế định hướng toàn bộ tiến trình sáng tạo, từ cấu trúc, nhịp điệu đến xung đột kịch tính và ngôn ngữ hình ảnh (Bordwell & Thompson, Film Art, 2017). Trong tiến trình sáng tạo, biên kịch đóng vai trò trung tâm, định vị cốt lõi cho toàn bộ các yếu tố sáng tạo khác, từ đạo diễn, quay phim, diễn viên cho đến âm nhạc và thiết kế âm thanh (Seger, Making a Good Script Great, 1994; McKee, Story, 1997). Một kịch bản thiếu nền tảng hoặc cấu trúc vững chắc sẽ khó trở thành cơ sở cho một bộ phim đủ sức chạm tới cảm xúc khán giả, bất kể kỹ xảo hay diễn xuất tài năng đến đâu.
Từ Khế ước bán dâu cho đến những kịch bản trước đó, phong cách sáng tác của ThS. Bùi Kim Quy cho thấy sự tinh tế trong việc khắc họa chiều sâu tâm lý và sự tiết chế trong lời thoại. Thay vì phô bày, cô khai thác sức mạnh gợi mở của chi tiết và bầu không khí để truyền tải cảm xúc. Triết lý nghề nghiệp này cũng được cô truyền đạt cho sinh viên: “Kịch bản không chỉ kể chuyện, mà là tấm gương soi chiếu nội tâm. Nó dẫn dắt khán giả bước vào hành trình thấu hiểu chính mình và khám phá những thế giới chưa từng thấy ”.
Giảng đường điện ảnh: Nơi ươm mầm Biên kịch tương lai
Gia nhập đội ngũ giảng viên Trường ĐHSKĐAHN sau khi tốt nghiệp chuyên ngành biên kịch, cô Bùi Kim Quy sớm tham gia thiết kế – cập nhật chương trình theo hướng liên ngành và “learning by doing” (học bằng thực hành). Cùng các đồng nghiệp, cô chú trọng xây dựng chương trình đào tạo trên ba trục năng lực cốt lõi: (i) Nền tảng tư duy – học thuật: Sinh viên được trang bị một hệ quy chiếu vững chắc thông qua việc nghiên cứu lịch sử điện ảnh, phân tích tác phẩm kinh điển, và tìm hiểu các ngành khoa học xã hội như nhân học, xã hội học. Mỗi đề tài đều được xây dựng với một “đề cương học thuật” chặt chẽ, bao gồm: khung khái niệm, nguồn tư liệu, nghiên cứu xây dựng nhân vật, và bối cảnh văn hóa – xã hội của câu chuyện. (ii) Kỹ thuật viết – công cụ số: Giảng dạy tập trung vào việc sử dụng thành thạo các phần mềm chuyên dụng như Final Draft hay WriterDuet. Sinh viên được hướng dẫn xây dựng beat sheet, outline, và character bible (cẩm nang nhân vật) cho các dự án dài kỳ. Quá trình học tập mô phỏng quy trình writer’s room trong môi trường công nghiệp, nơi sinh viên cùng nhau phát triển ý tưởng, phản biện chéo, viết lại (rewrite), đọc kịch bản (table read) và hoàn thiện (polish). Cách tiếp cận này giúp người học làm quen với tư duy làm việc nhóm, kỷ luật và áp lực về thời hạn. (iii) Thực hành sản xuất – kết nối thị trường: Mỗi học phần đều gắn liền với các sản phẩm cụ thể như phim tài liệu, phim truyện ngắn, hồ sơ dự án phim, hồ sơ kịch bản. Sinh viên có cơ hội trình bày các dự án này trước hội đồng chuyên môn gồm các đạo diễn, nhà quay phim và nhà biên kịch. Nhờ đó, kịch bản không còn là bài tập đơn thuần, mà trở thành dự án tiềm năng có thể tiếp cận với thị trường.
Trong lớp học, giảng viên, ThS. Bùi Kim Quy đóng vai cả mentor (gợi mở thẩm mỹ) và showrunner (giữ trục chủ đề, đảm bảo chất lượng phiên bản kịch bản). Cô kiên trì chia sẻ kinh nghiệm, đóng góp chỉnh sửa từ ý tưởng đến kịch bản hoàn thiện. Nhiều sinh viên nhờ vậy đã nâng tầm kỹ năng, từ viết kịch bản đáp ứng yêu cầu phát triển kỹ năng và hoàn thiện bài tập từng học phần sang viết kịch bản cho sản xuất.
Phim trường: Minh chứng sống động cho triết lý đào tạo thực tiễn
Điểm khác biệt của một giảng viên – nghệ sĩ là khả năng chuyển hóa kiến thức từ lý thuyết đến thực hành. Trên phim trường, mọi kỹ thuật mà ThS. Bùi Kim Quy giảng dạy đều trở thành “case study” thực tế.
Đúng với triết lý kiến trúc sư nội dung, nhà biên kịch ThS. Bùi Kim Quy không chỉ định hình câu chuyện cho những người khác mà còn tự tay xây dựng thế giới của riêng mình. Bộ phim Miền ký ức là minh chứng sống động cho vai trò đạo diễn – biên kịch song hành ấy.
Đây là một trong những dự án tâm huyết của cô, nơi cô vừa chấp bút, vừa trực tiếp chỉ đạo từng khung hình. Bộ phim được hỗ trợ phát triển kịch bản từ Quỹ Điện ảnh ASEAN (Busan, 2016) và được chọn tham gia Berlinale Co-Production Market – một sân chơi uy tín dành cho các dự án điện ảnh quốc tế. Bộ phim Miền ký ức (Memoryland) của đạo diễn – biên kịch Bùi Kim Quy đã có hành trình quốc tế ấn tượng. Tại Liên hoan phim quốc tế Busan (2021), Miền ký ức được chọn tham gia hạng mục New Currents, dành cho các tác phẩm mới nổi của điện ảnh châu Á. Bộ phim đã nhận được sự khen ngợi từ giới chuyên môn và khán giả quốc tế nhờ cách kể chuyện nghệ thuật và hình ảnh đậm chất thơ. Tiếp nối thành công tại Busan, Miền ký ức được công chiếu tại Liên hoan phim quốc tế Berlin (Berlinale) vào tháng 02 năm 2022, trong khuôn khổ hạng mục Forum. Bộ phim đã được trình chiếu 6 suất tại các rạp ở Berlin, thu hút sự chú ý của khán giả và giới phê bình. Ngoài ra, Miền ký ức còn được mời tham gia chiếu tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại New York (MoMA), một trong những địa điểm uy tín nhất dành cho điện ảnh nghệ thuật đương đại, đánh dấu bước tiến quan trọng trong sự nghiệp của đạo diễn Bùi Kim Quy.
Đào tạo biên kịch trong thời đại chuyển đổi số
Trường ĐHSKĐAHN xác định biên kịch hiện nay không chỉ viết cho rạp chiếu mà còn cho truyền hình dài tập, nền tảng streaming, web-drama. Trong bối cảnh này, ThS. Bùi Kim Quy là một trong những giảng viên tiên phong tích hợp chuyển đổi số vào đào tạo biên kịch. Cô cũng khuyến khích sinh viên nghiên cứu khán giả dựa trên dữ liệu, ví dụ như social listening cơ bản, nhưng luôn nhấn mạnh không đánh mất bản sắc Việt, những giá trị địa phương giàu biểu tượng và triết lý nhân sinh. Điều này giúp sinh viên phát triển những câu chuyện vừa lạ vừa quen, cân bằng giữa xu hướng toàn cầu và giá trị văn hóa gốc, đồng thời rèn luyện năng lực biên kịch hiện đại, đáp ứng yêu cầu đa nền tảng của ngành công nghiệp sáng tạo.
Bồi dưỡng “phẩm chất nghề”: Bản lĩnh, kỷ luật, nhân văn
Bên cạnh việc rèn luyện kỹ thuật, ThS. Bùi Kim Quy đặc biệt nhấn mạnh phẩm chất nghề cho sinh viên: kỷ luật viết (viết đều đặn, quản trị deadline), sức bền sáng tạo (chuẩn bị nhiều vòng rewrite, không ngại từ chối hay thất bại), tinh thần nhân văn (tôn trọng con người trong câu chuyện, tránh giật gân rẻ tiền) và đạo đức nghề nghiệp (bản quyền, trích dẫn nguồn, hợp tác nhóm tôn trọng vai trò từng thành viên). Nhiều cựu sinh viên thừa nhận rằng, họ “được nghề” trước hết từ những thói quen và kỷ luật mà cô rèn luyện. Thành công của học trò – từ giải thưởng phim ngắn sinh viên, hợp đồng writer’s room đến việc kịch bản được lựa chọn bởi nhà sản xuất đã hình thành một mạng lưới alumni writers hỗ trợ lẫn nhau. Đây là “tài sản mềm” quý giá, âm thầm được một giảng viên – nghệ sĩ như ThS. Bùi Kim Quy kiến tạo, vừa nâng cao chất lượng đào tạo, vừa góp phần phát triển cộng đồng biên kịch.
Vai trò của Trường ĐHSKĐAHN: Hệ sinh thái nuôi dưỡng nhà biên kịch
Nền tảng cho những đóng góp cá nhân của giảng viên và sinh viên là hệ sinh thái đào tạo toàn diện của Trường ĐHSKĐAHN: Chương trình cập nhật thường xuyên, giảng viên có kinh nghiệm thực hành nghề, phòng học – phòng dựng – studio hiện đại, học phần liên thông với đạo diễn, quay phim, thiết kế mỹ thuật và âm thanh, cùng mạng lưới hợp tác với hãng phim, nền tảng số và quỹ hỗ trợ sáng tạo. Nhà trường khuyến khích nghiên cứu và sáng tạo đi đôi với giảng dạy, coi sản phẩm phim, kịch bản và cố vấn chuyên môn như thước đo năng lực. Mô hình này giúp sinh viên “quan sát nghề – trải nghiệm nghề – thực hành nghề ” ngay khi còn trên ghế nhà trường.
Trong bối cảnh chuyển đổi số của công nghiệp văn hóa, Trường định mở rộng hợp tác quốc tế bằng cách mời biên kịch và showrunner nước ngoài tham gia workshop, đẩy mạnh thư viện số và kho case study, đồng thời tổ chức pitching thường niên kết nối trực tiếp với nhà sản xuất. Những định hướng này tạo đường băng để những người viết trẻ phát triển, sẵn sàng cất cánh.
Gieo hạt hôm nay – gặt thành công ngày mai
Với đội ngũ giảng viên – nghệ sĩ giàu kinh nghiệm, Trường ĐHSKĐAHN khẳng định vị thế là cái nôi đào tạo biên kịch, nơi nuôi dưỡng trí tưởng tượng bằng học thuật, rèn luyện kỹ thuật thông qua thực hành, và bồi đắp nhân cách bằng giá trị nhân văn. Từ những hạt giống thầm lặng hôm nay, thế hệ biên kịch Việt đang trưởng thành: kịch bản khai thác nhiều đề tài xã hội, tâm lý, lịch sử; kỹ thuật xây dựng nhân vật và cấu trúc câu chuyện vững chắc; giàu bản sắc văn hóa và sẵn sàng được sản xuất, trình chiếu trong nước, quốc tế.
THÀNH TÍCH – GIẢNG VIÊN, ĐẠO DIỄN, NHÀ BIÊN KỊCH – BÙI KIM QUY
* Giải thưởng tiêu biểu
+ Giải Nhất Cánh diều vàng 2003 – Liên hoan phim ngắn toàn quốc
với phim Cái đệm (biên kịch và đạo diễn) – Tác phẩm được Trung tâm hỗ trợ phát triển tài năng điện ảnh – Hội Điện ảnh Việt Nam tài trợ và phát sóng trên Đài Truyền hình Việt Nam.
+ Giải Biên kịch xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 20 (2017) với phim “Cha Cõng Con”
+ “Miền ký ức” – phim tranh giải tại Liên hoan phim Busan – Hàn Quốc (2021), Liên hoan phim Berlin 2022
+ Giải Phim xuất sắc nhất Golden Lady Harimaguada tại Liên hoan phim Las Palmas de Gran Canaria lần thứ 21 – Tây Ban Nha (2022) với phim “Miền ký ức”.
+ Đóng góp chuyên môn
– Biên kịch & Đạo diễn các tác phẩm:
Phim truyện dài: Người truyền giống, Miền ký ức
Phim ngắn: Cái đệm, Đã qua giao thừa (Trung tâm TPD, hợp tác Ford Foundation)
Sao ban ngày không có mặt trăng (hợp tác Uỷ ban y tế Hà Lan tại Việt Nam)
Giấc mơ thiên thần, Khung trời ảo vọng (hợp tác Ford Foundation)
– Biên kịch các phim truyện điện ảnh:
Lời nguyền huyết ngải, Cha cõng con, Cưới ngay kẻo lỡ, Khế ước bán dâu.
– Viết và biên tập kịch bản cho nhiều phim truyền hình phát sóng trên các kênh lớn tại Việt Nam.
+ Vai trò trong đào tạo
Giảng viên – Khoa Nghệ thuật Điện ảnh, Trường ĐHSKĐAHN
*Góp phần xây dựng chương trình đào tạo biên kịch hiện đại: Kết hợp lý luận – sáng tạo – công nghệ số.
*Dẫn dắt nhiều khóa sinh viên đoạt giải tại các liên hoan phim sinh viên toàn quốc.
*Tiên phong áp dụng mô hình “writer’s room” trong giảng dạy kịch bản bậc đại học.
Bài: ThS. Nguyễn Thị Phương
Ảnh: ThS. Nhà Biên kịch Bùi Kim Quy cung cấp
