Giữa sân trường Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội, tiếng sáo trúc vang lên, thanh thoát mà tha thiết, như đang kể một câu chuyện từ nghìn xưa. Người đang cầm cây sáo trúc ấy là Giảng viên -Thạc sĩ Phạm Hữu Dực – Trưởng khoa Khoa Kịch hát dân tộc. Ở người thầy giáo này, âm nhạc truyền thống không chỉ là môn học, mà là một phần máu thịt, một niềm tin rằng những giá trị của cha ông phải được gìn giữ và lan tỏa đến mai sau.
Trong đợt chuẩn bị cho công tác kiểm định chương trình đào tạo các chuyên ngành thuộc Khoa Kịch hát dân tộc, tôi đã xin phép được phỏng vấn Thầy Phạm Hữu Dực khi các kế hoạch hành động để cải tiến chương trình đào tạo trong báo cáo tự đánh giá đặt ra những câu hỏi làm thế nào để bảo tồn các ngành nghệ thuật truyền thống như Chèo, cải lương, Nhạc công kịch hát dân tộc, mà không thể không kể đến sự đóng góp của âm nhạc truyền thống, khi mà xu hướng chuyển đổi số trở thành một yêu cầu tất yếu đối với giáo dục, trong đó có giáo dục đại học.
- Người nghệ sĩ trên bục giảng và những suy nghĩ bảo tồn văn hoá thời kỳ số hoá
Gần hai thập kỷ gắn bó với giảng đường, ThS. Phạm Hữu Dực đã đồng hành cùng nhiều thế hệ sinh viên ngành Diễn viên sân khấu kịch hát (Diễn viên Chèo; Diễn viên cải lương; Nhạc công kịch hát dân tộc), Thầy hiện là Trưởng khoa Khoa Kịch hát dân tộc và đảm nhiệm giảng dạy những môn học then chốt như: Kỹ thuật nhạc cụ, Hòa tấu nhạc cụ, Phương pháp tòng giai điệu, Cấu trúc bài bản truyền thống, Hòa thanh.
Chia sẻ về bảo tồn âm nhạc truyền thống trong bối cảnh số hoá, Thầy Phạm Hữu Dực cho rằng trong thời đại ngày nay để bảo tồn nghệ thuật truyền thống của dân tộc, những giảng viên giảng dạy nghệ thuật phải nhận thấy hiểu biết về nền tảng kỹ thuật và với việc giảng dạy, học tập là điều không thể thiếu. Đối với các em sinh viên học những chuyên ngành kể trên, Thầy nói: “Các em phải nắm chắc cái gốc, vì gốc là thứ giúp mình đứng vững,” và “Chỉ khi có gốc vững mới có thể sáng tạo, hòa nhập vào dòng chảy hiện đại mà không bị cuốn trôi. Nếu chỉ giữ nguyên bản mà không đưa nó vào đời sống, di sản sẽ thành hiện vật trong bảo tàng”.
Hiểu rõ sức mạnh của công nghệ trong thời đại số, thầy Dực cùng đồng nghiệp tại Khoa Kịch hát dân tộc đã xây dựng “kho dữ liệu số” về âm nhạc truyền thống. Tư liệu được ghi âm, ghi hình các buổi biểu diễn mẫu với chất lượng chuẩn mực; bản chép nhạc được số hóa và phân tích chi tiết. Toàn bộ nội dung được chia sẻ trên YouTube, mạng xã hội và nền tảng học trực tuyến, giúp người học và công chúng tiếp cận mọi lúc, mọi nơi. Thực hiện triết lý của Nhà trường trong đào tạo nghệ thuật: “Sáng tạo, chuyên nghiệp; bảo tồn, phát huy tinh hoa văn hoá dân tộc; tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hoá nhân loại”, Thầy áp dụng vào các môn học do mình giảng dạy với triết lý “giữ gốc – mở cành” mà Thầy theo đuổi. “Giữ gốc” là bảo tồn giá trị và tinh thần nguyên bản của di sản qua lưu trữ khoa học. “Mở cành” là ứng dụng công nghệ để lan tỏa, làm mới cách tiếp cận, giúp âm nhạc truyền thống sống động hơn trong đời sống hôm nay. “Công nghệ là cánh tay nối dài của người làm nghệ thuật. Nhờ nó, một làn điệu chèo, một câu vọng cổ có thể vang lên ở bất kỳ đâu, bất kỳ lúc nào,” Thầy nói. Với cách làm ấy, âm nhạc truyền thống không chỉ được bảo tồn bền vững mà còn tìm được chỗ đứng trong đời sống đương đại, chạm đến trái tim thế hệ trẻ – những người sẽ tiếp tục gìn giữ và phát triển cội nguồn văn hóa dân tộc.
- Từ âm nhạc cổ truyền đến kho tư liệu số
Nhận thức rõ sức mạnh và tầm ảnh hưởng của công nghệ trong thời đại số, ThS. Giảng viên Phạm Hữu Dực cùng đồng nghiệp tại Khoa Kịch hát dân tộc đã tâm huyết xây dựng một “kho dữ liệu số” dành riêng cho âm nhạc truyền thống. Kho tư liệu này được hình thành từ việc ghi âm, ghi hình những buổi biểu diễn mẫu với chất lượng âm thanh, hình ảnh chuẩn mực; đồng thời số hóa các bản chép nhạc, phân tích chi tiết cấu trúc và đặc điểm từng bài bản. Không chỉ dừng lại ở lưu trữ, toàn bộ nội dung còn được đưa lên YouTube, các mạng xã hội phổ biến và nền tảng học trực tuyến, giúp người học và công chúng dễ dàng tiếp cận ở mọi lúc, mọi nơi. Theo thầy Dực, công nghệ không phải là yếu tố làm mất đi giá trị nguyên bản của di sản, mà ngược lại, nếu biết sử dụng hợp lý, nó sẽ trở thành công cụ mạnh mẽ để bảo tồn và lan tỏa. “Công nghệ là cánh tay nối dài của người làm nghệ thuật,” thầy chia sẻ, “nhờ nó, một làn điệu chèo, một câu vọng cổ có thể vang lên ở bất kỳ đâu, bất kỳ lúc nào.” Với cách tiếp cận này, âm nhạc truyền thống không chỉ được lưu giữ một cách khoa học và bền vững, mà còn có cơ hội sống động hơn, len lỏi vào đời sống đương đại, đặc biệt là đến gần hơn với giới trẻ – những người sẽ tiếp tục gìn giữ và phát huy di sản trong tương lai.
- Đào tạo nghệ sĩ – nuôi dưỡng sứ giả văn hóa
Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội có sứ mạng đào tạo, bồi dưỡng nhân tài trong lĩnh vực sân khấu, điện ảnh, truyền hình, nhiếp ảnh, múa, thiết kế mỹ thuật và công nghệ điện ảnh – truyền hình; thực hiện nghiên cứu khoa học và ứng dụng trong lĩnh vực văn hóa – nghệ thuật; quan tâm, thúc đẩy các hoạt động kết nối và phục vụ cộng đồng; phát huy tinh thần, bản sắc văn hóa Việt Nam trong hội nhập quốc tế.
Như vậy, một trong những nội dung sứ mạng của Nhà trường là đào tạo những “sứ giả văn hóa”. Ngành Diễn viên sân khấu kịch hát góp phần quan trọng vào vai trò “sứ giả văn hóa” và ngoại giao văn hóa của Việt Nam. Thông qua các tác phẩm kịch hát truyền thống và hiện đại, nghệ sĩ truyền tải giá trị, bản sắc và câu chuyện dân tộc tới bạn bè quốc tế. Họ không chỉ biểu diễn, mà còn quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam giàu truyền thống và sáng tạo. Các chuyến lưu diễn, giao lưu nghệ thuật quốc tế giúp tăng cường hiểu biết, gắn kết cộng đồng và thúc đẩy vị thế, uy tín văn hóa của Việt Nam trên trường quốc tế.
Thầy Dực luôn khuyến khích sinh viên chủ động tham gia biểu diễn, giao lưu quốc tế, mạnh dạn thử nghiệm kết hợp nhạc cụ dân tộc với hiện đại, và kể lại câu chuyện của di sản bằng ngôn ngữ gần gũi với giới trẻ. “Đừng nghĩ rằng giới trẻ không thích hát xẩm hay hát văn. Vấn đề là mình kể câu chuyện đó như thế nào,” thầy mỉm cười nói.
- Người truyền lửa không mỏi
Giữa thời đại mà trí tuệ nhân tạo có thể tạo ra bản nhạc trong vài phút, hình ảnh người thầy kiên nhẫn chỉnh từng nốt nhạc như một lời nhắc: giá trị thực sự của nghệ thuật nằm ở tâm hồn con người. ThS. Phạm Hữu Dực rất tâm đắc với triết lý “giữ gốc – mở cành”, Thầy chia sẻ: “Như Bác Hồ từng nói: Dân ta phải biết sử ta, cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam. Nghĩa là phải hiểu, trân trọng cội nguồn mới có thể xây dựng và phát triển bền vững. Trong đào tạo âm nhạc truyền thống, điều này đồng nghĩa việc giúp sinh viên nắm vững kỹ thuật, hiểu sâu giá trị lịch sử và tinh thần của di sản. Trên nền tảng đó, khuyến khích các em sáng tạo, ứng dụng yếu tố mới của môi trường nghệ thuật hiện đại để âm nhạc truyền thống vừa được bảo tồn, vừa sống động trong đời sống hôm nay”.
ThS. Phạm Hữu Dực nhận định: Trong bối cảnh số hóa, các hoạt động đào tạo nghệ thuật cần phải coi công nghệ như một người bạn đồng hành. Việc xây dựng thư viện số với những bản ghi âm, video, ký âm chuẩn hóa, đồng thời khuyến khích sinh viên tạo ra các sản phẩm số như video biểu diễn, podcast, buổi diễn trực tuyến để âm nhạc truyền thống đến gần hơn với giới trẻ. Chia sẻ về mong muốn đối với việc gìn giữ âm nhạc truyền thống, Thầy nói “Nhìn về 5-10 năm tới, Tôi và Khoa Kịch hát dân tộc mong muốn tạo nên một môi trường học tập gắn liền với thực tiễn, nơi mỗi tiết học có thể diễn ra ngay trên sân khấu, và từ đó hình thành một đoàn diễn gồm cả thầy và trò. Đoàn diễn này sẽ vừa biểu diễn phục vụ khán giả, vừa tham gia các chương trình, liên hoan trong và ngoài nước, góp phần nuôi dưỡng tình yêu và lan tỏa vẻ đẹp của nghệ thuật truyền thống Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và giao lưu quốc tế ngày càng sâu rộng”.
Khi ThS. Phạm Hữu Dực chia sẻ tâm huyết ấy, người nghe cảm nhận rõ khát vọng gìn giữ và làm mới âm nhạc truyền thống trong nhịp sống hiện đại. Không chỉ là truyền thụ kiến thức, thầy còn ươm mầm tình yêu nghệ thuật, biến lớp học thành sân khấu sống động, nơi thầy trò cùng sáng tạo. Mô hình “đoàn diễn” mà thầy hướng tới vừa gìn giữ giá trị cội nguồn, vừa mở rộng cánh cửa hội nhập, để âm nhạc truyền thống Việt Nam vang xa, khẳng định sức sống và vẻ đẹp bất biến qua thời gian.
Xin chân thành cảm ơn Thầy Phạm Hữu Dực đã chia sẻ những tâm huyết về nghề nghiệp và chúc cho những mong muốn của Thầy và Khoa Kịch hát dân tộc – Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội viết tiếp những trang sử mới trong thời kỳ mới – thời kỳ của sức mạnh mềm văn hoá cùng với những chiến lược phát triển của đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
TIỂU SỬ TÓM TẮT
Họ tên: Phạm Hữu Dực
Học vị: Thạc sĩ Lý luận và phương pháp giảng dạy âm nhạc.
Chức vụ: Trưởng khoa Khoa Kịch hát dân tộc – Trường ĐH Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội
Chuyên môn: Kỹ thuật nhạc cụ, Hòa tấu nhạc cụ, Phương pháp tòng giai điệu, Cấu trúc bài bản truyền thống, Hòa thanh
Đóng góp: Bảo tồn, giảng dạy, số hóa và phổ biến âm nhạc truyền thống Việt Nam.
Thành tựu nổi bật: Xây dựng kho tư liệu số về âm nhạc dân tộc. Tổ chức nhiều chương trình giao lưu, biểu diễn nghệ thuật truyền thống trong và ngoài nước. Đào tạo nhiều thế hệ nghệ sĩ trẻ.
Trích dẫn ấn tượng: “Giữ gốc – mở cành” – triết lý lan tỏa di sản văn hóa truyền thống trong thời kỳ số hóa.
Bài: ThS. Trần Ánh Ngọc
Ảnh: ThS. Phạm Hữu Dực (cung cấp)
